Rozpoczynając rozważania na temat bezpieczeństwa schodów prowadzących na poddasze, należy podkreślić, że bezpieczeństwo pożarowe budynków mieszkalnych jest zagadnieniem złożonym i wieloaspektowym. Jak zauważa R. Dudzik w rozprawie doktorskiej zatytuowanej Kształtowanie przestrzeni komunikacyjnej w budynkach ze względu na bezpieczeństwo użytkowników podczas pożaru, problematyka bezpieczeństwa w projektowanych obiektach jest istotna w projektowaniu architektonicznym. Co więcej, zapewnienie bezpieczeństwa przed wypadkami i skutkami kataklizmów, do których zalicza się pożary, jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka.
Przepisy techniczno-budowlane w kontekście poddaszy i strychów.
W kontekście poddaszy i strychów, kluczowe staje się zrozumienie, czy i jak przepisy techniczno-budowlane traktują te przestrzenie, zwłaszcza w odniesieniu do dróg ewakuacyjnych i potencjalnego zadymienia. Zgodnie z definicją, drogi ewakuacyjne to drogi komunikacji ogólnej w budynku, w tym schody. Dlatego też, schody na strych, potencjalnie stanowiące element komunikacji, mogą być rozpatrywane w kontekście wymogów ewakuacyjnych.
Warunki techniczne § 5.1
Nie uważa się za przeznaczone na pobyt ludzi pomieszczeń, w których:
łączny czas przebywania tych samych osób jest krótszy niż 2 godziny w ciągu doby, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź też praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem oraz konserwacją maszyn i urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku;
Należy jednak zwrócić uwagę na definicję pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. Przepisy techniczno-budowlane (WT.§ 5.1) precyzują, że nie uważa się za takie pomieszczeń, w których łączny czas przebywania tych samych osób jest krótszy niż 2 godziny w ciągu doby, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem oraz konserwacją maszyn i urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku. W przypadku nieużytkowych strychów, które często służą jedynie do przechowywania rzadko używanych przedmiotów, warunek ten może nie być spełniony.
Schody na poddasze użytkowe
Jeżeli jednak poddasze jest użytkowane, na przykład jako dodatkowa przestrzeń mieszkalna lub rekreacyjna, wówczas staje się ono strefą pożarową kategorii zagrożenia ludzi (ZL). W takiej sytuacji, schody prowadzące na to poddasze powinny spełniać wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych, w tym odpowiednią szerokość, wysokość oraz maksymalną dopuszczalną długość dojścia ewakuacyjnego. Długość ta jest uzależniona między innymi od kategorii zagrożenia ludzi danej strefy pożarowej.
Kolejnym istotnym aspektem jest zagrożenie zadymieniem. W przypadku pożaru, dym może szybko rozprzestrzeniać się po całym budynku, utrudniając lub uniemożliwiając bezpieczną ewakuację. Dlatego też, w określonych przypadkach, przepisy wymagają stosowania rozwiązań techniczno-budowlanych zabezpieczających przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych lub zapewniających usuwanie dymu. Należy rozważyć, czy i w jakim zakresie te wymagania dotyczą schodów na poddasze, zwłaszcza jeśli poddasze stanowi użytkową strefę pożarową.
Bezpieczeństwo schodów na strych jest bezpośrednio związane z charakterem użytkowania poddasza oraz z tym, czy przepisy budowlane traktują te schody jako element drogi ewakuacyjnej. W przypadku użytkowych poddaszy, schody te powinny spełniać określone parametry techniczne i być zabezpieczone przed potencjalnymi zagrożeniami pożarowymi, takimi jak zadymienie, aby zapewnić bezpieczną ewakuację. Nieużytkowe strychy mogą podlegać mniej rygorystycznym wymaganiom, niemniej jednak bezpieczny dostęp do nich, zwłaszcza w sytuacji awaryjnej, pozostaje istotny.
Bezpieczeństwo pożarowe w budynkach a poddasze
Bezpieczeństwo pożarowe w kontekście budynków mieszkalnych opiera się na eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi poprzez system norm prawnych i technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz działań zapobiegawczych przed pożarem. Inna definicja określa bezpieczeństwo pożarowe jako stan maksymalnego ograniczenia zagrożeń od ognia i pożaru dla ludzi, ich życia, zdrowia, mienia i środowiska, osiągany dzięki prewencji, zabezpieczeniom technicznym i sprawnemu systemowi ratownictwa. Zgodnie z Prawem Budowlanym, zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego w projektowanym budynku jest jednym z podstawowych obowiązków projektanta.
Kluczowym elementem bezpieczeństwa pożarowego jest koncepcja stref pożarowych. Przepisy techniczno-budowlane określają różne wymagania dla przestrzeni komunikacyjnej w zależności od jej usytuowania w określonej strefie pożarowej.
Strefa pożarowa jest definiowana w przepisach jako budynek albo jego część, oddzielona od innych budynków lub innych części budynku elementami oddzielenia przeciwpożarowego lub pasami wolnego terenu.
Istnieją jednak różne definicje stref pożarowych, nie zawsze precyzyjne i spójne. Można przyjąć, że strefa pożarowa to przestrzeń, w której pożar może się swobodnie rozprzestrzeniać, ale nie może wydostać się poza jej granice.
W kontekście strychu lub poddasza użytkowego, istotne jest ustalenie, czy przestrzeń ta jest traktowana jako oddzielna strefa pożarowa. Przepisy techniczno-budowlane wyróżniają trzy rodzaje stref pożarowych, w tym należące do kategorii zagrożenia ludzi (ZL). Jeśli poddasze jest użytkowane, np. jako dodatkowa przestrzeń mieszkalna, może zostać zakwalifikowane do jednej z kategorii zagrożenia ludzi (ZL I-V). Kategoria ta ma bezpośredni wpływ na wymagania dotyczące ewakuacji, w tym na dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych.
Przepisy przewidują wyłączenie niektórych pomieszczeń z kategorii przeznaczonych na pobyt ludzi. Należy zatem rozważyć, czy nieużytkowy strych, służący jedynie do przechowywania rzadko używanych przedmiotów i nieprzeznaczony do stałego przebywania ludzi, spełnia tę definicję. Jeśli tak, wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych z takiego strychu mogą być mniej rygorystyczne niż z poddasza użytkowego. Jednakże, zapewnienie odpowiednich warunków ewakuacji jest wymagane z każdego miejsca przeznaczonego do przebywania ludzi, co może obejmować także pomieszczenia nieuznawane formalnie za przeznaczone na pobyt ludzi.
Ostateczna ocena bezpieczeństwa schodów na strych wymaga więc uwzględnienia zarówno charakteru użytkowania tej przestrzeni, jak i szczegółowych przepisów dotyczących stref pożarowych i dróg ewakuacyjnych.
Schody na strych jako element drogi ewakuacyjnej
Aby zrozumieć, czy schody na strych mogą stanowić element drogi ewakuacyjnej, konieczne jest wyjaśnienie podstawowych pojęć związanych z ewakuacją. Zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi, drogami ewakuacyjnymi nazywamy drogi komunikacji ogólnej, którymi jest zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. Do dróg ewakuacyjnych zalicza się zarówno poziome drogi ewakuacyjne (korytarze, hole, przedsionki), jak i pionowe drogi ewakuacyjne, takie jak schody otwarte i obudowane w klatkach schodowych.
Dojście ewakuacyjne to długość drogi ewakuacyjnej, którą osoba ewakuująca się musi pokonać wewnątrz budynku, pomiędzy wyjściem z pomieszczenia na drogę ewakuacyjną (korytarz, hol, lub klatkę schodową) a miejscem określonym w rozporządzeniu, takim jak wyjście na zewnątrz, wejście do innej strefy pożarowej, lub wejście do obudowanej i oddymianej klatki schodowej.
Z kolei przejście ewakuacyjne to odcinek drogi, jaki osoba ewakuująca się pokonuje wewnątrz pomieszczenia, od najdalszego miejsca, w którym może przebywać człowiek, do wyjścia ewakuacyjnego z tego pomieszczenia na drogę ewakuacyjną, lub bezpośrednio do innej strefy pożarowej albo na zewnątrz budynku.
Analizując, czy schody na strych mogą stanowić element drogi ewakuacyjnej, należy stwierdzić, że jeśli poddasze jest użytkowane jako przestrzeń przeznaczona na pobyt ludzi, to schody prowadzące na ten strych mogą i powinny być traktowane jako element pionowej drogi komunikacji ogólnej, a tym samym – drogi ewakuacyjnej. W takim przypadku, schody te muszą zapewniać możliwość ewakuacji do bezpiecznego miejsca na zewnątrz budynku lub do innej strefy pożarowej.
Parametry techniczne dróg ewakuacyjnych, takie jak szerokość i wysokość, mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa ewakuacji. Wysokość drogi ewakuacyjnej powinna wynosić co najmniej 220 cm, z dopuszczalnym miejscowym obniżeniem do 200 cm na odcinku nie dłuższym niż 150 cm na każde 10 m drogi ewakuacyjnej. Szerokość dróg ewakuacyjnych, w tym schodów, musi być dostosowana do liczby osób, które mogą z nich korzystać, aby zapewnić płynny ruch ewakuacyjny. W przypadku schodów na strych, zwłaszcza tych o charakterze schodów strychowych (wysuwanych, składanych), parametry te mogą być znacznie ograniczone, co może uniemożliwić uznanie ich za pełnoprawny element drogi ewakuacyjnej z użytkowego poddasza.
Istotnym aspektem jest również maksymalna dopuszczalna długość dojść ewakuacyjnych. Długość ta jest uzależniona od rodzaju strefy pożarowej i liczby dojść ewakuacyjnych. Schody na strych, w zależności od ich lokalizacji i powiązania z resztą budynku, mogą wpływać na całkowitą długość dojścia ewakuacyjnego z poddasza. Jeżeli schody na strych stanowią jedyną drogę ewakuacyjną z użytkowego poddasza, długość dojścia ewakuacyjnego nie może przekraczać wartości dopuszczalnych dla pojedynczego dojścia w danej kategorii zagrożenia ludzi.
Kwestia jednego lub wielu dojść ewakuacyjnych ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa ewakuacji z poddasza. Zapewnienie co najmniej dwóch niezależnych dojść ewakuacyjnych z każdej strefy pożarowej znacząco zwiększa poziom bezpieczeństwa. W przypadku użytkowego poddasza, posiadanie tylko jednych schodów na strych jako drogi ewakuacyjnej może być niewystarczające, zwłaszcza gdy długość dojścia jest znaczna lub gdy istnieje ryzyko zablokowania tych schodów w przypadku pożaru. W takich sytuacjach zaleca się rozważenie alternatywnego dojścia ewakuacyjnego, takiego jak np. dodatkowe schody lub wyjście awaryjne.
Podsumowując, schody na strych mogą stanowić element drogi ewakuacyjnej pod warunkiem spełnienia wymagań dotyczących dróg komunikacji ogólnej i dróg ewakuacyjnych, w tym odpowiednich parametrów technicznych i długości dojść ewakuacyjnych. W przypadku użytkowych poddaszy, należy szczególnie zwrócić uwagę na zapewnienie odpowiedniej liczby i charakterystyki dróg ewakuacyjnych, aby zagwarantować bezpieczną ewakuację w razie pożaru. Ocenę tę należy przeprowadzić w kontekście obowiązujących przepisów techniczno-budowlanych oraz specyfiki danego budynku.
Potencjalne zagrożenia: Zadymienie i utrudniona ewakuacja ze strychu
W przypadku pożaru w budynku mieszkalnym, jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa ludzi jest zadymienie. Dym, będący produktem spalania, zawiera szereg toksycznych substancji oraz ogranicza widoczność, co znacząco utrudnia orientację i możliwość bezpiecznej ewakuacji. Ponadto, wdychanie dymu może prowadzić do utraty przytomności, a nawet śmierci.
Strych, ze względu na swoją lokalizację pod dachem i często drewnianą konstrukcję oraz zgromadzone materiały (często łatwopalne i rzadko używane), jest przestrzenią szczególnie narażoną na szybkie rozprzestrzenianie się ognia i intensywne zadymienie. Ciepłe powietrze i dym unoszą się do góry, co w naturalny sposób powoduje, że strych może zostać zadymiony w bardzo krótkim czasie od wybuchu pożaru w innej części budynku. Jeżeli schody na strych stanowią jedyną drogę ewakuacyjną z tej przestrzeni, a jednocześnie nie są odpowiednio zabezpieczone przed zadymieniem, mogą szybko stać się niedrożne, odcinając drogę ucieczki.
Kwestia wydzielenia klatek schodowych ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa pożarowego. Wydzielone klatki schodowe pełnią istotną rolę w zapewnieniu bezpiecznej ewakuacji, zwłaszcza w budynkach wyższych. Ich obudowa o określonej odporności ogniowej oraz wyposażenie w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu (uruchamiane samoczynnie przez system wykrywania dymu) mają na celu zabezpieczenie drogi ewakuacyjnej przed dymem i wysoką temperaturą. W kontekście schodów na strych, szczególnie jeśli poddasze jest użytkowane, rozważenie oddzielenia tych schodów od reszty budynku za pomocą przegród o odpowiedniej odporności ogniowej i drzwi dymoszczelnych może znacząco ograniczyć ryzyko przedostawania się dymu na strych oraz z powrotem na niższe kondygnacje, zapewniając bezpieczniejszą drogę ewakuacyjną.
Jeżeli strych lub poddasze jest użytkowane jako przestrzeń przeznaczona na pobyt ludzi, niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji oraz systemów oddymiania. W przypadku pożaru, sprawne systemy oddymiania mają za zadanie usuwać dym i gorące gazy, poprawiając widoczność i ułatwiając ewakuację. Brak takich systemów na użytkowanym poddaszu może skutkować szybkim nagromadzeniem dymu, uniemożliwiając bezpieczne opuszczenie tej przestrzeni schodami.
Jeśli strych użytkowy jest traktowany jako taka przestrzeń, schody prowadzące z niego muszą spełniać te wymagania, a ochrona przed zadymieniem jest jednym z kluczowych aspektów zapewnienia bezpieczeństwa na tej drodze ewakuacyjnej.
Przepisy i normy budowlane dotyczące schodów na strych
Kwestie bezpieczeństwa schodów prowadzących na strych w kontekście pożarowym są ściśle związane z aktualnymi przepisami techniczno-budowlanymi. Wymogi ochrony przeciwpożarowej budynków są uregulowane w kilku aktach prawnych, co może prowadzić do wielu niejasności, a nawet sprzeczności i nieścisłości w przepisach. Konsekwencją tego są liczne interpretacje Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej oraz Komend Wojewódzkich, które nie zawsze są znane projektantom.
Szczególną uwagę należy zwrócić na niejasności dotyczące poddaszy nieużytkowych i ich komunikacji.
Przepisy techniczno-budowlane nakazują mierzyć wysokość budynku do górnej powierzchni najwyżej położonego stropu, z uwzględnieniem izolacji cieplnej, ale bez wliczania wyniesionych ponad tę płaszczyznę maszynowni dźwigów i innych pomieszczeń technicznych, lub do najwyżej położonego punktu stropodachu znajdującego się bezpośrednio nad pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi.
Definicja kondygnacji obejmuje także poddasze z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi. W kontekście schodów na strych nieużytkowy, przepisy mogą być mniej precyzyjne w określaniu wymagań dotyczących ich bezpieczeństwa pożarowego i ewakuacji w porównaniu do schodów prowadzących na użytkowe poddasze.
Wymagania dotyczące przestrzeni komunikacyjnej w budynkach różnią się w zależności od grupy wysokościowej budynku (niskie N, średniowysokie SW, wysokie W, wysokościowe WW) oraz kategorii zagrożenia ludzi (ZL), gęstości obciążenia ogniowego (PM, IN) i zagrożenia wybuchem.
Dla budynków wyższych (SW, W, WW) oraz niektórych kategorii ZL, przepisy mogą nakładać bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych, w tym obudowy klatek schodowych, ich oddymiania oraz dopuszczalnych długości dojść ewakuacyjnych. Schody strychowe w budynkach niskich (N) mogą podlegać mniej restrykcyjnym wymaganiom, jednak w przypadku użytkowego poddasza, muszą one spełniać warunki dla dróg ewakuacyjnych z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi.
Kluczowe znaczenie ma uwzględnienie bezpieczeństwa pożarowego już na etapie projektu koncepcyjnego. Na tym etapie podejmowane są decyzje dotyczące układu funkcjonalno-przestrzennego budynku, liczby i rozmieszczenia klatek schodowych, a także kategorii zagrożenia ludzi dla poszczególnych stref pożarowych. Określenie tych parametrów ma bezpośredni wpływ na wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych, w tym schodów prowadzących na strych, jeśli ten ma być traktowany jako przestrzeń użytkowana. Należy pamiętać, że w przypadku wątpliwości interpretacyjnych, istotne są wyjaśnienia i interpretacje przepisów przez rzeczoznawców do spraw ochrony przeciwpożarowej.
Dobre praktyki i zalecenia zwiększające bezpieczeństwo schodów na strych
Projektowanie i wykonanie schodów prowadzących na strych, nawet jeśli strych nie jest przestrzenią użytkowaną na stałe, powinno uwzględniać aspekty bezpieczeństwa, zarówno podczas codziennego użytkowania, jak i w sytuacji awaryjnej, takiej jak pożar. Poniżej przedstawiamy kilka rekomendacji, które mogą znacząco zwiększyć poziom bezpieczeństwa schodów strychowych:
Projektowanie i wykonanie schodów na strych
- Schody na strych powinny być stabilne i solidnie wykonane, zgodnie z zasadami sztuki budowlanej. Należy zwrócić szczególną uwagę na właściwe wymiarowanie stopni i ich antypoślizgowość, aby zminimalizować ryzyko upadku.
- Warto rozważyć dodatkowe elementy ułatwiające wchodzenie i schodzenie, takie jak poręcze i balustrady, zwłaszcza jeśli z strychu korzystają osoby starsze lub mające problemy z poruszaniem się.
- Na etapie projektu koncepcyjnego budynku kluczowe jest uwzględnienie wszystkich aspektów bezpieczeństwa pożarowego. Chociaż strych nieużytkowy może mieć mniej rygorystyczne wymagania, warto przewidzieć potencjalne zagrożenia.
Schody na strych - materiały wykończeniowe
- Wybierając materiały wykończeniowe w obrębie klatki schodowej prowadzącej na strych oraz na samym strychu, warto preferować materiały o ograniczonej palności . Zastosowanie materiałów, które nie przyczyniają się do szybkiego rozprzestrzeniania się ognia i dymu, może zwiększyć dostępny czas bezpiecznej ewakuacji (DCBE).
- Należy unikać stosowania łatwopalnych materiałów w bezpośrednim sąsiedztwie schodów, zarówno na kondygnacji poniżej, jak i na strychu.
Oświetlenie schodów na strych
- Schody strychowe powinny być odpowiednio oświetlone, zarówno światłem naturalnym (jeśli jest dostępne), jak i sztucznym. Odpowiednie oświetlenie znacząco poprawia bezpieczeństwo użytkowania, zwłaszcza w warunkach ograniczonej widoczności.
- Warto rozważyć oświetlenie awaryjne lub samozasilające się elementy oświetleniowe w pobliżu schodów, które mogą okazać się nieocenione w przypadku awarii zasilania podczas pożaru.
Łatwość otwierania i zamykania klap/drzwi strychowych
- Klapa lub drzwi prowadzące na strych powinny być łatwe w obsłudze, nie wymagając użycia siły ani skomplikowanych mechanizmów. W sytuacji awaryjnej liczy się każda sekunda, a trudności z otwarciem lub zamknięciem mogą utrudnić ewakuację lub rozprzestrzenianie się dymu.
- Jeśli klapa/drzwi stanowią element oddzielenia przeciwpożarowego, powinny być wyposażone w samoczynne zamykanie w razie pożaru. Jednak mechanizm ten nie powinien utrudniać ręcznego otwarcia w celu ewakuacji.
Regularne przeglądy i konserwacja
- Regularne przeglądy techniczne schodów strychowych są kluczowe dla zapewnienia ich bezpieczeństwa. Należy sprawdzać stabilność konstrukcji, stan połączeń, funkcjonowanie mechanizmów składania/rozkładania (jeśli dotyczy) oraz łatwość otwierania i zamykania klapy/drzwi.
- Wszelkie usterki i uszkodzenia powinny być niezwłocznie naprawiane, aby uniknąć wypadków. Konserwacja może również obejmować smarowanie zawiasów i mechanizmów, aby zapewnić ich płynne działanie.
Pamiętając o powyższych zaleceniach, można znacząco podnieść poziom bezpieczeństwa schodów prowadzących na strych, minimalizując ryzyko wypadków podczas codziennego użytkowania oraz potencjalne utrudnienia w przypadku konieczności ewakuacji. Warto również mieć na uwadze, że w przypadku użytkowego poddasza, przepisy techniczno-budowlane nakładają bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych.
Podsumowanie
Bezpieczeństwo schodów prowadzących na strych jest kwestią o fundamentalnym znaczeniu, której nie można lekceważyć. Jak wynika z analizy przepisów techniczno-budowlanych i praktycznych aspektów projektowania, problematyka ta jest złożona i wielowymiarowa. Niejasności w interpretacji przepisów, różnice w wymaganiach w zależności od kategorii budynku, a także potencjalne zagrożenia pożarowe sprawiają, że zapewnienie bezpieczeństwa na poddaszach i strychach wymaga szczególnej uwagi.
Podczas projektowania i użytkowania poddaszy i strychów, kluczowe jest świadome podejście do kwestii bezpieczeństwa pożarowego. Należy uwzględniać nie tylko literę prawa, ale przede wszystkim rzeczywiste warunki użytkowania i potencjalne scenariusze zagrożeń. Wczesne uwzględnienie zasad bezpieczeństwa pożarowego już na etapie projektu koncepcyjnego ma decydujący wpływ na późniejsze etapy tworzenia dokumentacji projektowej i na ostateczne bezpieczeństwo użytkowników.
Zachęcamy projektantów, inwestorów i użytkowników do pogłębionej analizy przepisów i dobrych praktyk, a także do krytycznego spojrzenia na potencjalne zagrożenia. Tylko świadome projektowanie i odpowiedzialne użytkowanie strychów i poddaszy, z należytym uwzględnieniem bezpieczeństwa pożarowego i dróg ewakuacyjnych, może zagwarantować ochronę życia i zdrowia w tych często niedocenianych przestrzeniach budynków.
Wszystkie posty z kategorii "Schody"
