Czy Twoje schody są bezpieczne?

Zastanawiasz się, czy schody w Twoim domu lub firmie są w pełni bezpieczne?

Pytanie to nie dotyczy tylko ryzyka potknięć czy śliskich stopni. Schody, które są kluczowym elementem dróg ewakuacyjnych, muszą spełniać rygorystyczne przepisy przeciwpożarowe, które mają na celu ochronę życia i zdrowia użytkowników w razie pożaru.

Choć na co dzień rzadko myślimy o schodach w kontekście zagrożenia pożarowego, to właśnie przepisy bezpieczeństwa pożarowego kształtują szerokość, wysokość stopni, obecność spoczników, a nawet materiały, z których schody są wykonane. Te regulacje mają bezpośredni wpływ na codzienne użytkowanie schodów, poprawiając komfort poruszania się, ale przede wszystkim zapewniając szybsze i bezpieczniejsze ewakuowanie się z budynku w sytuacji kryzysowej.

W tym artykule przybliżymy, jak przepisy przeciwpożarowe wpływają na konstrukcję schodów, szczególnie tych stalowych i metalowych, które cieszą się rosnącą popularnością w nowoczesnych wnętrzach. Dowiesz się, na co zwrócić uwagę, aby Twoje schody były bezpieczne i zgodne z obowiązującymi normami, a także jakie aspekty konstrukcyjne są kluczowe, by zapewnić bezpieczeństwo podczas ewakuacji.

Podstawy prawne i definicje

Wymagania dotyczące ochrony przeciwpożarowej budynków są uregulowane w licznych aktach prawnych. Zarówno ogromna liczba wymagań, jak i ich rozproszenie, powodują powstawanie wielu niejasności. Z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego i ewakuacji, kluczowe jest zrozumienie podstawowych definicji:

Bezpieczeństwo pożarowe

jest definiowane jako stan eliminujący zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych przed pożarem. Inna definicja określa je jako stan maksymalnego ograniczenia zagrożeń od ognia i pożaru dla ludzi, ich życia, zdrowia, mienia i środowiska, uzyskany dzięki stosowaniu zasad prewencji, wykorzystaniu zabezpieczeń technicznych oraz sprawnemu systemowi ratownictwa.
Zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego w projektowanym budynku jest podstawowym obowiązkiem projektanta.

• Droga ewakuacyjna to droga komunikacji ogólnej, którą jest zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. Inna definicja normowa podaje, że jest to droga stanowiąca część środków ewakuacji z dowolnego punktu budynku do wyjścia końcowego. Drogi ewakuacyjne dzielą się na poziome drogi ewakuacyjne (korytarze, hole, przedsionki) oraz pionowe drogi ewakuacyjne (schody obudowane w klatkach schodowych).
• Dojście ewakuacyjne to odcinek drogi ewakuacyjnej od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do wyjścia do innej strefy pożarowej lub na zewnątrz budynku. Długość dojścia ewakuacyjnego mierzy się wzdłuż osi drogi ewakuacyjnej. Przepisy techniczno-budowlane precyzyjnie określają dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych, które są uzależnione od rodzaju strefy pożarowej. Na szerokość dojścia ewakuacyjnego wpływa liczba osób, do których ewakuacji ono służy. Wysokość dojścia ewakuacyjnego powinna wynosić co najmniej 2,2 m, z dopuszczalnym lokalnym obniżeniem do 2 m pod warunkiem spełnienia określonych wymagań.
• Klatka schodowa zaliczana jest do pionowych dróg komunikacji ogólnej. W przypadku pożaru, schody obudowane w zamkniętych klatkach schodowych stanowią pionowe drogi ewakuacyjne. Wydzielone klatki schodowe są obudowane i zaopatrzone w urządzenia służące usuwaniu dymu lub zapobiegające jego przenikaniu.
• Strefa pożarowa może stanowić budynek, część budynku, lub grupa budynków, a także budowla lub część budowli; oddzielona od innych stref pożarowych elementami oddzielenia pożarowego. Definicja strefy pożarowej odnosi się do części budowli składającej się z pomieszczeń lub przestrzeni. Istotą stref pożarowych jest ich wzajemne oddzielenie pożarowe. Podział budynku na strefy pożarowe i rodzaje stref ZL (zagrożenia ludzi) jest jednym z czynników wpływających na bezpieczeństwo pożarowe.
• Kategorie zagrożenia ludzi (ZL) dzielą budynki oraz części budynków stanowiące odrębne strefy pożarowe na pięć kategorii w zależności od ich przeznaczenia i sposobu użytkowania:
  • ZL I – pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami.
  • ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się (szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych).
  • ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.
  • ZL IV – mieszkalne (budynki mieszkalne wielorodzinne i jednorodzinne).
  • ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.
    Wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych są powiązane z kategorią zagrożenia ludzi.
• Wysokość budynków jest kluczowym czynnikiem decydującym o wymaganiach dotyczących przestrzeni komunikacyjnej, w tym schodów ewakuacyjnych. Wyróżnia się następujące grupy wysokościowe budynków:
  • Budynki niskie (N) – jednokondygnacyjne o najłatwiejszych warunkach ewakuacji.
  • Budynki średniowysokie (SW).
  • Budynki wysokie (W) – w których należy zapewnić możliwość ewakuacji do co najmniej dwóch klatek schodowych, oddzielonych przedsionkiem przeciwpożarowym.
  • Budynki wysokościowe (WW) – również wymagają co najmniej dwóch klatek schodowych z przedsionkami.

Zrozumienie powyższych definicji i podstaw prawnych jest niezbędne do oceny bezpieczeństwa schodów w kontekście przepisów przeciwpożarowych.

Jak przepisy kształtują Twoje schody?

Przepisy przeciwpożarowe mają bezpośredni wpływ na konstrukcję i parametry techniczne schodów w budynkach, które stanowią kluczowy element dróg ewakuacyjnych. Przyjrzyjmy się bliżej, jak konkretne regulacje kształtują schody, z których korzystamy każdego dnia.

Szerokość biegu i spocznika:

Przepisy określają minimalną szerokość biegu i spocznika schodów, aby zapewnić możliwość sprawnej ewakuacji większej liczby osób. Chociaż źródła nie podają konkretnych wartości liczbowych w odniesieniu do szerokości biegu i spocznika, to podkreślają, że wymiary dróg ewakuacyjnych (do których zaliczają się schody obudowane w klatkach schodowych) muszą być dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie. Można wnioskować, że im większa potencjalna liczba użytkowników strefy pożarowej, a także w zależności od kategorii zagrożenia ludzi (ZL), tym większa może być wymagana minimalna szerokość, aby umożliwić płynne opuszczenie budynku w sytuacji awaryjnej.

Liczba i rozmieszczenie klatek schodowych:

W wyższych budynkach przepisy wymagają więcej niż jednej klatki schodowej, co ma na celu zapewnienie alternatywnych dróg ewakuacji w przypadku, gdy jedna z nich zostanie zablokowana przez pożar. Jak wynika ze źródeł, w budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW), z pewnymi wyjątkami, należy zapewnić możliwość ewakuacji do co najmniej dwóch klatek schodowych.

Rozmieszczenie klatek schodowych ma kluczowe znaczenie dla długości dojść ewakuacyjnych. Przepisy dążą do tego, aby z każdego miejsca w budynku istniała możliwość dotarcia do bezpiecznej drogi ewakuacyjnej w określonym limicie odległości. Dlatego też, świadomość lokalizacji co najmniej dwóch dróg ewakuacyjnych jest istotna w wyższych budynkach.

Wydzielenie przeciwpożarowe klatek schodowych

Przeciwpożarowe klatki schodowe muszą być oddzielane od reszty budynku za pomocą ścian i drzwi o określonej klasie odporności ogniowej. Ściany wewnętrzne wokół klatki schodowej oraz strop nad i pod nią powinny spełniać określone wymagania odporności ogniowej.

Drzwi zamykające wejścia do klatek schodowych powinny być dymoszczelne i często posiadają klasę odporności ogniowej co najmniej EI 30. Te elementy oddzielenia przeciwpożarowego są kluczowe, ponieważ mają za zadanie zapobiec rozprzestrzenianiu się ognia i dymu do klatki schodowej, zapewniając bezpieczną i niezagrożoną drogę ewakuacji przez określony czas.

Systemy oddymiania i zapobiegania zadymieniu

W wielu budynkach, zwłaszcza wysokich (W) i wysokościowych (WW), stosuje się systemy oddymiania lub zapobiegania zadymieniu klatek schodowych. Systemy te mają na celu ochronę przed dymem, który stanowi jedno z największych zagrożeń podczas pożaru, ograniczając widoczność i utrudniając oddychanie. Mogą to być urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu, uruchamiane samoczynnie za pomocą systemu wykrywania dymu.

W budynkach niskich i średniowysokich stosuje się często klapy dymowe, natomiast w budynkach wysokich i wysokościowych mogą być stosowane bardziej złożone systemy różnicowania ciśnienia.

Wysokość budynku a wymagania

Wysokość budynku jest kluczowym czynnikiem decydującym o wymaganiach dotyczących schodów ewakuacyjnych. Przepisy techniczno-budowlane dzielą budynki na grupy wysokościowe: niskie (N), średniowysokie (SW), wysokie (W) i wysokościowe (WW) [2.7.1, 44, 46]. Dla każdej z tych grup określone są odmienne wymagania dotyczące przestrzeni komunikacyjnej, w tym klatek schodowych.

• W budynkach niskich (N), często jednokondygnacyjnych, warunki ewakuacji są najłatwiejsze, a wymagania dotyczące klatek schodowych mogą być mniej restrykcyjne.
• W budynkach średniowysokich (SW) klatki schodowe służące ewakuacji z określonych stref pożarowych (np. ZL I, ZL II, ZL III, ZL V, PM o wysokim obciążeniu ogniowym, lub zawierających pomieszczenia zagrożone wybuchem) muszą być obudowane i zamykane drzwiami dymoszczelnymi oraz wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu.
• Budynki wysokie (W) i wysokościowe (WW) wymagają co najmniej dwóch klatek schodowych, które muszą być obudowane i oddzielone od poziomych dróg komunikacyjnych i pomieszczeń przedsionkiem przeciwpożarowym. Klatki te muszą być również wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu.

Przepisy przeciwpożarowe w sposób kompleksowy regulują parametry schodów, mając na celu zapewnienie bezpiecznej i skutecznej ewakuacji w przypadku pożaru. Zrozumienie tych regulacji pozwala nie tylko na docenienie znaczenia prawidłowo zaprojektowanych schodów w sytuacji awaryjnej, ale także na zwiększenie świadomości dotyczącej bezpieczeństwa w codziennym użytkowaniu budynków.

Złożoność i niejednoznaczność przepisów ppoż dotyczących projektowania schodów

Przepisy techniczno-budowlane dotyczące przestrzeni komunikacyjnej, w tym te odnoszące się do wysokości budynków i ich klasyfikacji, bywają skomplikowane i nie zawsze jednoznaczne. Ta złożoność i rozproszenie wymagań w wielu aktach prawnych prowadzi do powstawania licznych niejasności, a nawet nieścisłości i wewnętrznych sprzeczności w przepisach.

W rezultacie pojawiają się liczne interpretacje Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej i Komend Wojewódzkich, które nie zawsze są znane projektantom.

Przykładem problemów interpretacyjnych jest definiowanie wysokości budynku. Przepisy nakazują mierzyć wysokość budynku „do górnej powierzchni najwyżej położonego stropu”. Jednakże, w przypadku poddaszy nieużytkowych, pojawiają się wątpliwości, czy przestrzeń nad jętkami powinna być brana pod uwagę.

Interpretacje przepisów mogą się różnić w zależności od konstrukcji najwyższej poziomej przegrody budowlanej, nawet w budynkach o bardzo podobnych właściwościach użytkowych.

Kolejnym przykładem jest definicja antresoli, która stwarza pole do licznych interpretacji, sporów i możliwych kontrowersji. Niejasne jest na przykład wydzielenie osobnej "antresoli pomieszczenia" obok "antresoli kondygnacji". Te niejednoznaczności często znajdują swój finał w procesach sądowych, co sprawia, że praktyka projektowa opiera się coraz częściej na interpretacjach i orzecznictwie sądowym, a nie na czytelnie i jednoznacznie sformułowanych przepisach.

Dyskusje o ewakuacji w bardzo wysokich budynkach

W odniesieniu do bardzo wysokich budynków (wysokich (W) i wysokościowych (WW)), pojawiają się dyskusje na temat efektywności tradycyjnej ewakuacji schodami. Uznano, że ewakuacja klatkami schodowymi może odbywać się zbyt wolno (1 kondygnacja w ciągu minuty) i napotyka na wiele utrudnień, takich jak panika i tłoczenie się ludzi.

W związku z tym rozważane są alternatywne rozwiązania, w tym wykorzystanie dźwigów do ewakuacji. Zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych podjęto prace badawcze zmierzające do opracowania rozwiązań technicznych i procedur umożliwiających wykorzystanie dźwigów do ewakuacji użytkowników budynków wysokościowych.

Proponuje się między innymi dźwigi o podwyższonych zabezpieczeniach przed ogniem, dymem i wodą. Choć obecnie jedynie nieliczne akty prawne dopuszczają taką możliwość, głównie poza Europą i USA, w przyszłości takie rozwiązania mogą być szerzej stosowane, zwłaszcza do ewakuacji osób niepełnosprawnych.

Podsumowanie i Wnioski

Podsumowując, należy ponownie podkreślić, że wysokość budynku jest kluczowym czynnikiem decydującym o wymaganiach dotyczących schodów ewakuacyjnych.

Jak wynika z analizy, przepisy techniczno-budowlane różnicują wymogi dotyczące liczby klatek schodowych, ich obudowy, systemów oddymiania oraz dopuszczalnych długości dojść ewakuacyjnych w zależności od tego, czy budynek jest niski (N), średniowysoki (SW), wysoki (W), czy wysokościowy (WW). Większa liczba kondygnacji wiąże się z dłuższym wymaganym czasem bezpiecznej ewakuacji (WCBE), co implikuje bardziej restrykcyjne wymagania dotyczące przestrzeni komunikacyjnej, w tym schodów.

Niezmiernie istotne jest, aby pamiętać, że te regulacje mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo wszystkich użytkowników budynków, zapewniając im lepsze możliwości bezpiecznej ewakuacji w sytuacji zagrożenia pożarowego. Prawidłowo zaprojektowane i wykonane drogi ewakuacyjne, w tym klatki schodowe o odpowiedniej szerokości, liczbie i zabezpieczeniach przeciwpożarowych, są fundamentalne dla minimalizowania ryzyka utraty zdrowia lub życia w przypadku pożaru. Przepisy dążą do tego, aby różnica między dostępnym czasem bezpiecznej ewakuacji (DCBE) a wymaganym czasem bezpiecznej ewakuacji (WCBE) była jak największa.

Dlatego też zachęcamy wszystkich czytelników do zwracania uwagi na oznakowanie dróg ewakuacyjnych w budynkach, w których przebywają, oraz do zapoznania się z planami ewakuacji, jeśli są dostępne. Świadomość, którędy prowadzą bezpieczne wyjścia i gdzie znajdują się klatki schodowe, może okazać się nieoceniona w sytuacji nagłego zagrożenia.

Na koniec warto podkreślić, że znajomość podstawowych zasad bezpieczeństwa pożarowego może uratować życie. Wiedza o tym, jak zachować się w przypadku pożaru i jak korzystać z dróg ewakuacyjnych, zwiększa szanse na bezpieczne opuszczenie zagrożonego obszaru.

Jak wysokość budynku wpływa na schody?